czwartek, 28 marzec 2024

Współpraca regionalna państw karpackich

     Harmonijny rozwój państw i regionów Unii Europejskiej oraz państw sąsiadujących ze Wspólnotą jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o przyszłym kształcie Europy. Największe w historii rozszerzenie UE w latach 2004-2007 oraz rozwój współpracy z państwami sąsiednimi stworzyły warunki dla wielu inicjatyw, które wnoszą nowe myślenie o rozwoju społecznym i gospodarczym. Rodzą one szansę na powstanie silnego impulsu do rozwoju, szczególnie w wymiarze terytorialnym.

     Przykładami takich działań są strategie makroregionalne, stanowiące platformę współpracy ponad granicami administracyjnymi państw i regionów. Strategie makroregionalne oferują nowe możliwości w zakresie współpracy zgodnie z podobnymi wyzwaniami i potencjałami rozwojowymi, które nie mogą być adresowane w sposób efektywny z poziomu jednego państwa lub regionu, a jednocześnie są zbyt specyficzne dla danego obszaru, aby mogły być przedmiotem działań na szczeblu UE. Strategie makroregionalne łączą społeczeństwo europejskie nie tylko w wymiarze ekonomicznym i społecznym, ale również przestrzennym, bezpośrednio angażując do współpracy poszczególne państwa i regiony Europy.
     Proces integracji europejskiej jest zarówno szansą, jak i wyzwaniem, zwłaszcza pod względem budowania europejskiej przestrzeni równych szans, bezpieczeństwa i dobrobytu. Dla osiągnięcia tych celów szczególnie ważne jest dobre zdiagnozowanie specyfiki tych państw i regionów, które pod względem poziomu życia mieszkańców i stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego odstają od średniej europejskiej. Przykładem takiego obszaru są Karpaty, stanowiące w przeszłości ważny obszar Europy. Wytworzyły one swoistą kulturę, na której kształt wpłynęły m.in. uwarunkowania historyczne i przyrodnicze: były miejscem wędrówek ludów, koegzystencji różnych grup narodowych i etnicznych, obszarem czerpiącym korzyści ze swej różnorodności. Panuje powszechne przekonanie, że Karpaty są raczej barierą niż wsparciem dla rozwoju. Tragiczna zaś historia tego obszaru stanowi przeszkodę niemal nie do przezwyciężenia, wspólne problemy związane z rozwojem społeczno-gospodarczym dzielą, a nie łączą, leżące na tym terenie państwa i narody. Wspólnym wyzwaniem jest więc doprowadzenie do sytuacji, w której Karpaty znowu będą łączyć, a nie dzielić, a współpraca karpacka będzie przyczyniała się do integracji Europy w zakresie przestrzennym, politycznym, społecznym i gospodarczym.
     Obecnie, mimo swojego strategicznego znaczenia dla zrównoważonego rozwoju całej UE i państw sąsiednich, Karpaty jako obszar górski i nadgraniczny wciąż borykają się z wieloma niekorzystnymi zjawiskami społeczno-gospodarczymi. Stan ten wynika z niewykorzystywania w dostateczny sposób olbrzymiego potencjału makroregionu, korzystnego dla rozwoju wielu rodzajów działalności gospodarczej, systemów rolnych wysokiej jakości oraz silnego sektora turystycznego. Przy wykorzystaniu wewnętrznych zasobów Karpat możliwe jest wspólne działanie państw karpackich na rzecz bardziej dynamicznego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego makroregionu. Przyspieszenie i intensyfikacja zmian na tym obszarze wpłynie pozytywnie nie tylko na jakość życia mieszkańców Karpat, ale również na całą wspólnotę europejską. Obok działań podejmowanych z poziomu poszczególnych państw, zarówno inicjowanych przez władze samorządowe, jak i państwowe, szansą na uzyskanie najlepszych efektów rozwojowych jest stworzenie planu rozwoju w skali całego makroregionu, który wykraczałby poza perspektywę wewnątrzkrajową.
     Impulsem do podjęcia zintegrowanych działań ponad granicami administracyjnymi państw na rzecz przyspieszenia wzrostu gospodarczego obszaru Karpat, przy zachowaniu unikatowych walorów środowiska i dziedzictwa kulturowego, jest strategia makroregionalna UE, dedykowana obszarowi Karpat. Główną przesłanką powstania strategii rozwoju makroregionu Karpat jest potrzeba podniesienia tego terenu z pozycji peryferii Europy do roli jednego z jej centrów. Dla osiągnięcia tego celu konieczne jest stworzenie mechanizmów, które pozwolą na wydobycie potencjału regionów tworzących ten obszar i wykorzystanie go dla intensyfikacji rozwoju społeczno-gospodarczego. Wymaga to nie tylko prowadzenia działań z poziomu regionalnego, państwowego i transnarodowego, ale również ich umiejętnego zestawienia i komplementarności podejmowanych inicjatyw. Dlatego też potrzebna jest spójna wizja rozwoju Karpat i wytworzenie mechanizmu koordynacji działań na szczeblu ponadpaństwowym. Strategia makroregionalna jest doskonałym instrumentem służącym skoordynowaniu wysiłków podejmowanych przez wszystkie podmioty zaangażowane w budowanie potencjału regionu karpackiego.
     Z uwagi na wielowymiarowe korzyści dla rozwoju Karpat, jakie mogą wynikać ze współpracy makroregionalnej, strona polska podjęła inicjatywę na rzecz opracowania Założeń Makroregionalnej Strategii UE dla obszaru Karpat. Dokument ten stał się podstawą do dyskusji między państwami potencjalnie zaangażowanymi w strategię karpacką, obejmującymi zarówno członków UE, tj. Republikę Czeską, Węgry, Słowację, Rumunię i Polskę, jak również państwa sąsiednie: Ukrainę, Serbię i Mołdawię. Proponowanym celem głównym strategii jest wzmocnienie konkurencyjności i atrakcyjności regionu karpackiego oraz podniesienie jakości życia mieszkańców przy wykorzystaniu jego wewnętrznego potencjału rozwojowego, przy jednoczesnym poszanowaniu dla dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Karpat. W dokumencie nakreślono trzy główne dziedziny przyszłej współpracy państw karpackich: „Konkurencyjne Karpaty”, „Zielone Karpaty” i „Spójne Karpaty”, oraz obszar horyzontalny - „Współpraca instytucjonalna”. Proponowane w pierwszym obszarze strategicznego działania odnoszą się do wzmocnienia współpracy gospodarczej - rozwoju „czystych” gałęzi przemysłu, zrównoważonego rozwoju turystyki oraz sektora rolno-spożywczego, a także rozwoju makroregionalnego ekosystemu innowacji poprzez zintegrowane interwencje, wykorzystujące miejscowe zasoby i potencjały, a także włączanie w rozwój obszarów o mniej korzystnych warunkach społeczno-gospodarczych w celu podniesienia konkurencyjności regionu. Jednak bez właściwej infrastruktury transportowej, cyfrowej i społecznej działania w innych sferach nie będą mogły być realizowane. Dlatego też proponowane wspólne działania w ramach drugiego obszaru strategicznego koncentrować się będą na zwiększeniu dostępności przestrzennej Karpat poprzez realizowanie inwestycji wspomagających rozwój sieci dróg, kolei, infrastruktury technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT) oraz na zapewnieniu systemu e-usług dla mieszkańców makroregionu, co pomoże nie tylko otworzyć region na zewnątrz, ale także doprowadzi do wzmocnienia jego spójności wewnętrznej.
     Nieodzownym elementem rozwoju regionu Karpat są także jego walory środowiskowo-kulturowe. Proponowany trzeci obszar strategiczny obejmuje wzmocnienie współpracy makroregionalnej, której głównym celem będzie ochrona i zachowanie środowiska naturalnego, jak również realizowanie działań edukacyjnych, zwiększających świadomość ekologiczną mieszkańców makroregionu w połączeniu z promocją postaw ekologicznych, co przyczyni się do poprawy jakości środowiska. Współdziałanie w zakresie zachowania i ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego obszaru Karpat oraz kształtowania karpackiej marki regionalnej spowoduje również, że region stanie się miejscem bardziej atrakcyjnym i chętnie odwiedzanym przez turystów.
     Istotnym elementem dla całościowego rozwoju Karpat pozostaje sfera zagospodarowania przestrzennego i wspólnych powiązań funkcjonalnych w regionie. Jakość działania instytucji, w tym samorządów, w wielu przypadkach decyduje o jakości powiązań funkcjonalnych, a co za tym idzie o perspektywach rozwoju makroregionu. Obszar horyzontalny wspiera w swych działaniach współpracę miast i wsi karpackich oraz wspólną koordynację zarządzania planowaniem przestrzennym. Wzmacnia także współpracę transgraniczną i bezpieczeństwo na granicach.
     Tak ukierunkowane działania stanowić będą efektywną odpowiedź na wyzwania rozwojowe wynikające z górskiego charakteru makroregionu. Strategia będzie wspierać rozwój górskiej przedsiębiorczości poprzez lepsze wykorzystanie wewnętrznych zasobów makroregionu, zwłaszcza na obszarach wysokogórskich.Pozwoli to na włączenie obszarów wiejskich oraz sieci karpackich miasteczek i miast średnich w proces rozwoju gospodarczego, jak również poprawi dostępność funkcjonalną i przestrzenną najbardziej peryferyjnych, nadgranicznych i trudno dostępnych obszarów, oddalonych od głównych centrów rozwoju. Strategia będzie wspierać rozwój tych sektorów gospodarki, które posiadają największy potencjał i są wspólne dla większości państw karpackich. Z uwagi na potrzebę zrównoważonego rozwoju makroregionu, jako najbardziej perspektywiczne branże wskazane zostały nowoczesne, przyjazne środowisku technologie i procesy produkcji, zrównoważona turystyka oparta na nieinwazyjnej obecności człowieka, a także zrównoważone rolnictwo i rozwój karpackich produktów regionalnych. Współpraca makroregionalna na obszarze Karpat pozwoli państwom karpackim efektywniej odpowiedzieć na wyzwania związane z procesami zachodzącymi w środowisku przyrodniczym, takimi jak zmiany klimatu i ich wpływ na gospodarkę obszarów górskich, wylesianie oraz zanieczyszczenie powietrza. Szczególną wartość dodaną Strategii karpackiej będzie stanowił sam proces współpracy makroregionalnej, oferując możliwość nabywania nowych kompetencji przez podmioty w nią zaangażowane, rozwój kapitału ludzkiego i społecznego, budowanie więzi, relacji i sieci współpracy, uczenie się poprzez praktykę oraz wymianę wiedzy, doświadczenia i know-how z zakresu prowadzenia polityki rozwoju. Strategia karpacka stanie się istotnym narzędziem wspierającym współpracę z państwami spoza UE w zakresie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, umożliwiającym im wdrażanie najlepszych praktyk i europejskich standardów.
     Realizacja strategii makroregionalnej dla obszaru Karpat będzie służyła celom spójności społecznej, gospodarczej, terytorialnej i ekologicznej, uzupełniając działania podejmowane na szczeblu państwowym i regionalnym, w szczególności dzięki uwzględnieniu wyzwań i potrzeb wspólnych dla większości lub wszystkich regionów obszaru objętego strategią. Będzie wspierać i wzmacniać dotychczasowe formy współpracy, takie jak Konwencja karpacka czy euroregiony. Dzięki długotrwałej i stabilnej współpracy państw położonych na obszarze Karpat zgodnie ze strategią makroregionalną możliwe będzie przełamanie dotychczasowych barier rozwoju regionów karpackich, wzmocnienie istniejącego potencjału oraz sięganie do potencjału jeszcze niewykorzystanego.

dr Jerzy Kwieciński

 

Źródło: dr Jerzy Kwieciński, Współpraca regionalna państw karpackich - idea i jej przyszłość, [w:] Karpacki Przegląd Społeczno-Kulturalny - wydanie specjalne, Nr 2 (41) 2020, s. 8-9.


 

logotup

 

Adres korespondencyjny

35-064 Rzeszów, Rynek 16/1

Dane kontaktowe

+48 17 852 85 26
info@procarpathia.pl